Ekonomia keynesowska zakładała, że w gospodarce istnieją okresy spadku aktywności gospodarczej i bezrobocia, które nie są automatycznie korygowane przez wolny rynek. Aby zaradzić temu problemowi, teoria Keynesa sugeruje, że rząd powinien interweniować, zwiększając wydatki publiczne w okresach spowolnienia gospodarczego i zmniejszając je w okresach inflacji.
I. Główne założenia ekonomii Keynsowskiej
Główne założenia to:
- Ważność Popytu Agregatowego: Keynesianizm skupia się na zarządzaniu popytem agregatowym, czyli łącznym wydatkowaniem w gospodarce. Fluktuacje tego popytu mogą prowadzić do niestabilności gospodarczej, takiej jak recesje i wysokie bezrobocie.
- Rola Rządu: Keynesianizm opowiada się za interwencją rządu w celu stabilizacji gospodarki. W okresach spowolnienia ekonomicznego rząd powinien zwiększać swoje wydatki, aby pobudzić popyt i tworzyć miejsca pracy. W okresach wysokiej inflacji rząd powinien z kolei ograniczać wydatki, aby zmniejszyć popyt.
- Polityka Fiskalna: Keynesianizm kładzie nacisk na politykę fiskalną, czyli wykorzystanie wydatków rządowych i opodatkowania do wpływania na gospodarkę. Teoria ta sugeruje, że deficyt budżetowy w okresach spowolnienia może stymulować aktywność gospodarczą i zmniejszać bezrobocie.
- Efekt Multiplikatora: Keynesianizm wprowadza pojęcie efektu multiplikatora. Według tej koncepcji, początkowy wzrost wydatków rządowych może prowadzić do większego ogólnego wzrostu aktywności gospodarczej, ponieważ pieniądze krążą w gospodarce.
- Automatyczne Stabilizatory: Keynesianie popierają stosowanie automatycznych stabilizatorów, czyli wbudowanych mechanizmów w gospodarce, które automatycznie przeciwdziałają fluktuacjom ekonomicznym. Przykłady to zasiłki dla bezrobotnych i progresywne opodatkowanie.
- Pułapka Płynności: Keynesianizm również omawia możliwość pułapki płynności, gdzie stopy procentowe są bardzo niskie, a polityka pieniężna staje się mniej skuteczna. W takich sytuacjach polityka fiskalna staje się ważniejsza dla stymulowania gospodarki.
- Długookresowa Regulacja: Chociaż keynesianizm koncentruje się głównie na krótkookresowej stabilizacji, nie lekceważy znaczenia długookresowego wzrostu. Jednak sugeruje, że rozwiązanie krótkookresowych problemów gospodarczych jest niezbędnym krokiem w kierunku osiągnięcia długoterminowego wzrostu.
- Niedoskonałości Rynku: Keynesianizm uznaje, że rynki nie zawsze skutecznie alokują zasoby, co prowadzi do bezrobocia i niestabilności gospodarczej. Interwencja rządu może pomóc w korygowaniu tych niedoskonałości rynkowych.
W skrócie: ekonomia keynesowska argumentuje, że aktywna rola rządu w gospodarce, szczególnie poprzez politykę fiskalną, może pomóc złagodzić negatywne skutki spowolnień gospodarczych i utrzymać stabilność. Odróżnia się to od ekonomii klasycznej, która podkreśla samo regulujący charakter rynków i minimalną interwencję rządu.
II. Odrzucenie ekonomii keynsowskiej
Odrzucenie ekonomii keynesowskiej, zwane także "kontrrewolucją monetarną" lub "rewolucją neolibertariańską", miało miejsce w latach 70. i 80. XX wieku. Była to reakcja na rosnącą inflację i słabnącą gospodarkę w niektórych krajach, które były traktowane jako wyzwanie dla dominującej wówczas polityki keynesowskiej. Oto kilka kluczowych punktów, które opisują ten proces:
- Inflacja i bezrobocie: W latach 70. wiele krajów doświadczało stagflacji - równoczesnego występowania wysokiej inflacji i wysokiego bezrobocia. To stanowiło wyzwanie dla teorii ekonomicznych, w tym ekonomii keynesowskiej, która miała trudności z wyjaśnieniem tej nieoczekiwanej kombinacji problemów gospodarczych.
- Monetarystyczna krytyka: monetarystyczna szkoła ekonomii, na czele z postaciami takimi jak Milton Friedman, stała się głównym przeciwnikiem ekonomii keynesowskiej. Monetarystyka skupiała się na kontroli podaży pieniądza jako głównego narzędzia do kontrolowania inflacji. Twierdzili, że rząd nie powinien ingerować w gospodarkę poprzez aktywną politykę fiskalną (wydatki rządowe) i powinien skupić się na utrzymaniu stabilności podaży pieniądza.
- Nowa myśl ekonomiczna: w miarę jak inflacja się nasilała, rządy zaczęły poszukiwać alternatywnych sposobów zarządzania gospodarką. Polityka keynesowska wydawała się być mniej skuteczna w walce z inflacją, co zainspirowało poszukiwania nowych podejść ekonomicznych.
- Neoliberalizm: wzrosła popularność neoliberalizmu, który zakładał mniejszą rolę rządu w gospodarce, większą wolność dla rynków i konkurencję oraz ograniczanie regulacji. To stanowiło alternatywę dla keynesizmu i zdobyło wpływy w wielu krajach.
- Polityka restrykcyjna: w odpowiedzi na inflację rządy zaczęły stosować politykę monetarną i fiskalną o charakterze restrykcyjnym, czyli ograniczały wydatki publiczne i zaostrzały politykę pieniężną w celu zmniejszenia inflacji. To prowadziło często do wzrostu bezrobocia i spowolnienia gospodarczego.
W efekcie tych zmian, ekonomia keynesowska straciła na znaczeniu jako dominujący paradygmat gospodarczy. Polityka fiskalna została ograniczona na rzecz polityki monetarnej, a rządzący zaczęli kłaść większy nacisk na deregulację, prywatyzację i otwarcie rynków.
III. 5 najważniejszych wniosków z odrzucenia ekonomii keynsowskiej
- Rola rządu w gospodarce: odejście od ekonomii keynesowskiej podkreśliło potrzebę ograniczenia aktywności rządu w gospodarce. Zamiast aktywnej interwencji poprzez wydatki publiczne, bardziej liberalne podejście zwraca uwagę na rolę rynku w alokacji zasobów.
- Polityka monetarna: nowe podejścia podkreślają znaczenie polityki pieniężnej, czyli kontroli podaży pieniądza i stóp procentowych, jako narzędzi regulacyjnych. Monetaryzm stał się ważnym elementem zarządzania gospodarką.
- Wpływ deregulacji: w wyniku odejścia od keynesizmu zyskała na znaczeniu deregulacja. Przyjęcie bardziej liberalnej polityki wobec regulacji rynków miało na celu stymulowanie konkurencji i innowacji.
- Koncentracja na inflacji: większa uwaga została skupiona na kontrolowaniu inflacji jako priorytet gospodarczy. Nowe podejścia dążyły do utrzymania stabilnych cen, aby uniknąć szkodliwego wpływu wysokiej inflacji na gospodarkę.
- Globalne Implikacje: odejście od ekonomii keynesowskiej wpłynęło na wiele krajów na całym świecie, przyczyniając się do zmian politycznych i gospodarczych. To odejście miało wpływ na kształtowanie polityk makroekonomicznych na arenie międzynarodowej.
Mimo odejścia od pełnej implementacji ekonomii keynesowskiej, wiele koncepcji i narzędzi keynesizmu wciąż pozostaje istotnych w analizie i zarządzaniu gospodarczym. Niektóre z nich to:
- Polityka fiskalna w sytuacjach kryzysowych: idee związane z wykorzystaniem polityki fiskalnej (wydatki rządowe) w czasach recesji czy kryzysów wciąż są stosowane. Rządy mogą zwiększać wydatki publiczne w celu pobudzenia gospodarki i zmniejszenia bezrobocia w trudnych okresach.
- Stymulacja popytu agregatowego: koncepcja stymulowania popytu agregatowego poprzez inwestycje publiczne czy wsparcie konsumpcji jest wciąż ważna. Przywracanie zaufania konsumentów i inwestorów poprzez zwiększenie wydatków może pomóc w przeciwdziałaniu spowolnieniu gospodarczemu.
- Rola rynku pracy: zrozumienie istoty rynku pracy i wpływu bezrobocia na gospodarkę pozostaje aktualne. Tworzenie miejsc pracy i zmniejszanie bezrobocia to ważne cele zarządzania gospodarczego.
- Polityka stabilizacji gospodarczej: podejście do stabilizacji gospodarczej, mające na celu ograniczenie drastycznych wahnięć koniunktury, jest wciąż istotne. Zrozumienie, że nadmierne fluktuacje mogą być szkodliwe, jest integralne dla analizy i zarządzania gospodarczego.
- Badanie multiplikatora gospodarczego: pomiar efektu multiplikatora ekonomicznego, czyli jak zmiany w wydatkach publicznych wpływają na ogólny wzrost gospodarki, pozostaje ważny w analizie wpływu polityki fiskalnej.
- Rola wartości koniunkturalnej: Zrozumienie, że wartość aktywów może podlegać wahaniom w cyklach koniunkturalnych, ma wpływ na podejmowanie decyzji inwestycyjnych i zarządzanie portfelem.
- Kontrola bezrobocia: choć dominującym celem nie jest już pełne osiągnięcie pełnego zatrudnienia, kontrola bezrobocia wciąż jest istotnym celem polityki gospodarczej.
